Poznawały perebory

Przez trzy dni uczestniczki warsztatów tkackich miały okazję poznawać najstarszą technikę wytwarzania tkanin. Dzięki takim inicjatywom udaje się przekazać tajniki tego rzemiosła kolejnym pokoleniom.

Wydawać by się mogło, że tradycyjne i prawdziwe tkactwo odchodzi już do historii ustępując miejsca „maszynom”. Okazuje się jednak, że następuje powrót i próba zatrzymania dziedzictwa wielu poprzednich pokoleń z myślą o przekazaniu ich kolejnym. Jedno z takich miejsc to okolice Białej Podlaskiej.

NADBUŻAŃSKI WZÓR

Perebory to tkacka technika, która wykonywana była w Polsce na terenach północno-wschodniej Lubelszczyzny i wschodniej części obecnego województwa podlaskiego. Dzięki pamięci i przekazywaniu jej przez kolejne pokolenia przetrwała do dziś i jest coraz bardziej popularna, a perebory pojawiają się jako element wielu współczesnych tkanin.

Jednym z miejsc gdzie kultywowana jest ta tradycja tkania pereborów jest Pracownia Tkacka w Hrudzie. Tkactwo trafiło do Hruda dzięki nieżyjącej już mieszkance Dołhobrodów – Stanisławie Baj, której imię nosi pracownia. Dzięki zainteresowaniu mieszkanek gminy tym rzemiosłem, Stanisława Baj wspólnie z siostrzenicą Stanisławą Kowalewską przyjeżdżały i udzielały nauk dla zainteresowanych kobiet. Tak tkactwo znalazło swoje miejsce w gminie Biała Podlaska.

– Perebor jest charakterystyczny dla mieszkańców terenów nadbużańskim. W XIX wieku uważano, że ten rodzaj zdobnictwa już zaniknął. Jednak mylono się. Sztuką tą zajmowała się bowiem Stanisława Baj,  która odtworzyła te stare wzory, tkając przez kilkadziesiąt lat ten wzór i przekazując go między innymi swojej siostrzenicy – zaznacza Jolanta Zając, instruktor Gminnego Ośrodka Kultury  w Białej Podlaskiej.

KROSNA, OSNOWA, NICIENICA I PEREBOR

Organizatorem warsztatów tkackich jest GOK w Białej Podlaskiej. Były one realizowane już we wcześniejszych latach, jednak tylko jako forma zamknięta i skierowana jedynie na lokalną społeczność i okolice. W tym roku, który jest Europejskim Rokiem Dziedzictwa Kulturowego, forma dostępności uległa zmianie.

– W warsztatach uczestniczą panie z okolic Nałęczowa, mieszkanki sąsiedniej miejscowości oraz oczywiście naszej. Łącznie sześć kobiet. Celem warsztatów jest zachowanie tego co tradycyjne, poprzez aktywne włączenie się w obchody Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego – wyjaśnia Jolanta Zająć.

Podsumowaniem warsztatów będzie IX Przygraniczny Konkurs Tkactwa „Tkactwo Ludowe w Dolinie Bugu i Krzny”. Obecnie do końca października można nadsyłać prace konkursowe, finał zaplanowano na listopad.

Uczestniczki warsztatów przez trzy dni pracowały pod okiem mistrzyń tkactwa czyli Stanisławy Kowaleskiej, Zofii Jówko i Magdaleny Papakul, a także Marianny Jówko i Marianny Sawczuk.

Pierwszego dnia warsztatów panie uczyły się osnuwać krosna, narzucać osnowę, przekładać niteczki przez nicienicę (tzw. narzucanie). Drugi dzień upłynął pod znakiem nauki tkania pereborów, a trzeci dzień na doskonaleniu swojego warsztatu.

Jedna z uczestniczek, Sylwia Cieślik przyznaje, że osobiście i prywatnie zainteresowała się tkactwem, rozpoczynając swoją historię z tą techniką podczas warsztatów w Kazimierzu Dolnym. Zaznacza jednak, że tamte wzory nie są tak skomplikowane, jak perebor, ale i nie tak piękne jak te dzieła. Pani Sylwia, mieszkanka okolic Nałęczowa, sama jest posiadaczką własnego krosna w domu, gdzie doskonali swoje umiejętności. Chciałaby kiedyś móc tą technikę przekazywać młodszym pokoleniom.

– Dzięki takim warsztatom mamy nadzieję, że tkactwo nie zaniknie. Mamy na warsztatach młode uczestniczki i jesteśmy dumne z tego, że możemy przekazywać naszą wiedzą dalszym pokoleniom – dodaje Zofia Jówko, jedna z tkaczek w pracowni.

Wśród uczestniczek były również panie z gminy Biała Podlaska. – Jestem osobą początkującą jeśli chodzi o tkactwo, skorzystałam z warsztatów bo chciałam poznać i podpatrzeć jak to wygląda w praktyce. Wymaga to nie mało cierpliwości, ale poczułam, że mi się to podoba, lubię sztukę ludową i wiem, że będę korzystać z tej pracowni na co dzień na pewno – zaznacza Edyta z Cicibora Dużego.

Bierną uczestniczką i obserwatorką warsztatów była Marianna Kałdun z Kożanówki w gminie Rossosz.  – Chciałabym tutaj nauczyć się i może trochę podpatrzeć jak wykonywać różne wzory. Na co dzień zajmuje się tkaniem głównie chodników. Teraz ta technika zanika, a kiedyś na wsi każda młoda dziewczyna musiała umieć robić na krosnach, aby sobie zrobić wyprawę. W mojej młodości jeśli nie umiałyśmy robić na krosnach to nie miałyśmy ani ubrań, ani obruska czy kapy na łózko – wspomina.

WPRAWA PRZYCHODZI Z CZASEM 

Okazuje się, że bardzo dużo czasu potrzeba na opanowanie warsztatu tkackiego. – Każdą parę niteczek najpierw trzeba policzyć, przebierać deseczką, następnie zarzuca się ją wątkiem i znów trzeba przeliczać niteczki, także nie można tutaj nic pośpieszyć. Wzorów jest bardzo wiele więc i czasu trzeba im poświęcić sporo – wyjaśnia Zofia Jówko. 

Dla doświadczonych tkaczek krótkie wzory i niewielkie fragmenty do wykonania zajmują nawet nie całą godziną. Niestety dla początkującej osoby taka praca może zając nawet kilka godzin. Im bardziej skomplikowany wzór tym trudniej i więcej czasu trzeba poświęcić na jego przygotowanie.

– To naprawdę bardzo trudna technika, bo wystarczy jedno złe ustawienie nicienic, jedno przeoczenie niteczki czy złe ułożenie deseczki albo wciśnięcie złego pedała powoduje, że wzór nam nie wyjdzie – dodaje Sylwia Cieślik. 

Jak podkreśla Stanisława Kowalewska wykonanie stroju z elementami pereboru nie jest łatwym zajęciem. –  Samo zrobienie koszuli zajmuje tak do trzech dni, jeden dzień przeznacza się na tkanie samego fartuszka – dodaje. Poniżej strój autorstwa pani Stanisławy.

PRZEKAZUJE HISTORIE I WARSZTAT   

Współpracująca z pracownią Stanisława Kowalewska jest mieszkanką gminy Hanna. Swoje pierwsze nauki pobierała od mamy, siostry i od ciotki Stanisławy Baj. Obecnie przekazuje je każdemu kto chce spróbować swoich sił w tkactwie.

– Pereborem zajęłyśmy się tak dokładnie od 1989 roku i do dziś tak pozostało. Pracuję obecnie na trzech warsztatach, na jednym krośnie mam perebory, na innym dywany i narzuty a na innym chodniki i krajki podlaskie. Od momentu przejścia na emeryturę to moje główne zajęcie. Jestem zdobywczynią kilku nagród, otrzymałam także stypendia i odznakę od ministra kultury. Bardzo lubię to co robię i chętnie przekazuję tę wiedzę innym – wymienia.

Pani Stanisława prowadzi dwa razy w roku także warsztaty w skansenie w Lublinie, gdzie ma swój domek do którego przychodzi młodzież, aby poznać ten warsztat. Dzięki temu przekazuję swoje umiejętności każdemu kto chce. – Żeby kogoś tak dobrze nauczyć tkactwa potrzeba nawet pół roku, wszystko uzależnione jest od tego jak kto jest w stanie przyswoić tą wiedzę. Podczas tych warsztatów widać, że panie są uzdolnione i chętnie to pojmują i idzie im bardzo dobrze. Dużo zależy od chęci. Wczoraj cały dzień narzucałyśmy krosna więc to też zajmuje bardzo dużo czasu – wyjaśnia.

Po tylu latach pracy podkreśla, że to wszystko jest przez nią na tyle opanowane, że wiele wzorów ma już w głowie i prawie „na pamięć” może coś wykonać. Z uśmiechem dodaje, że jeśli wzrok odmawia jej współpracy to pomaga sobie dodatkową parą oczu w postaci okularów.

Warsztaty tkackie w Hrudzie odbywały się od 26 do 28 lipca.